Avrupa Birliği KOBİ Fonlama Aracı (SME Instrument) 2014 yılı 3. ve son dönemi (17 Aralık) hibe başvurularının sonuçları geçen hafta açıklandı. Dolayısıyla, geçen yıl başlayan Horizon 2020 çerçeve programının bir parçası olarak, Ar-Ge kapasitesine sahip KOBİ’lerin yenilikçi projelerinin desteklenmesine ayrılan bu fondan hangi ülkenin ne pay aldığına ve ileride bizim nasıl daha fazla pay alabileceğimize dair konuşmaya başlayabiliriz. Sadece KOBİ’lere özel bu hibe desteğine 2014 yılı boyunca 37 ülkeden toplam 8.181 proje başvurusu yapılmış ve 32 ülkeden 827 KOBİ’nin görev aldığı 726 projeye toplam 255 milyon 350 bin € hibe verilmiş. Bu hibe programında iki tür proje destekleniyor: Faz 1 (6 ay süreli 50bin € destekli fizibilite projeleri) ve Faz 2 (1-2 yıl süreli 0,5-2,5 milyon € destekli ticarileştirme projeleri). Aşina olmayanların program ve başvuru detaylarına bakmalarını öneririm.

Genel başvuru sayıları ve hibe kazanma oranları

Aşağıdaki tabloda görebileceğiniz gibi Faz 1’e 6.972 proje başvurusu yapılmış. Bunların %12,5’i desteğe hak kazanmak için gereken minimum eşik değer (15 üzerinden) 13 puan ve üstüne geçebilmiş. Programın bütçesi bunların ancak %68‘inin desteklenmesine izin vermiş. Faz 2 ‘ye başvuru sayısı 1.209, eşik değer olan (15 üzerinden) 12 puan üstüne geçme oranı %25,8 olmuş, bunların ancak % 43‘ü hibe kazanabilmiş. Yani, barajın üstünde puan almak hibe kazanmayı garanti etmiyor. Programda mevcut 13 konu başlığının her biri için barajı geçenlerin hibe kazanma oranı farklı ve her başvuru döneminde diğer başvuru sahipleriyle yaşanan rekabete göre bu oran değişiyor. Örneğin ilk dönemlerde başvuruların yığıldığı ‘Open Disruptive Innovation’ konusunda barajı geçenlerin üçte biri hibe kazanabilirken, ‘Space research’ ve ‘Biotechnology’ gibi konularda hazırlanan projelerden barajı geçenlerin tamamı hibe alabilmişler. Genel olarak, Faz 2 projelerinin Faz 1 projelerine göre daha fazla proje ortağı ile hazırlandığı ve daha iyi tasarlandığı söylenebilir. Her iki Fazda da kazanan proje sahiplerinin yarıdan fazlası tek başlarına başvurmuş. Diğer projeler ise 2-4 ortak tarafından hazırlanmış. Şunu da belirtmek gerek: Salt ‘ortak sayısı’ bir başvuru değerlendirme kriteri değil.

‘SME Instrument’ 2014 yılı ülke performansları

Ülke performansları incelenirken çok ortaklı projeler, konsorsiyumdaki Koordinatör KOBİ‘nin ülke hanesine yazılıyor. Buna göre, Faz 1’e en fazla başvuru yapan ülkeler İtalya (1267), İspanya (1037) ve İngiltere (545). En fazla hibe kazanan ülkeler İspanya (123), İtalya (87) ve İngiltere (73). Faz 1 desteği için her ülkeden en az 2 başvuru yapılmış. Hiç hibe alamayan 6 ülke var. Bunların arasında Bosna Hersek, Moldova ve Karadağ gibi sadece 2-3 proje başvurusu yapanlar ile 88 başvurusu olan (bahtsız) Romanya var. Aşağıdaki grafikte sıralı ilk 10 ülkenin başarı oranı (kazanan proje sayısı/başvurulan proje sayısı) ortalaması %12. İlginçtir ki, İtalya’nın başarı oranı yaklaşık %7. Bu oran genel ortalama olan %8,5‘in bile altında. Muhtemelen İtalyan şirketler arasında başvuru hazırlarken niteliğe önem vermeyen, sadece şansını deneyenler az değil. Faz 2’ye en fazla proje gönderen ülkeler İtalya (155), İspanya (150) ve İngiltere (129). En fazla kazananlar İspanya (23), İngiltere (16) ve Fransa (14). İlginçtir ki, Bulgaristan 21, Polonya 32, Yunanistan 60 proje ile başvurmuş ama hiç hibe kazanamamış. Hiç Faz 2 hibesi alamayan 18 ülke var. Ayrıca, 4 ülke (Moldova, Letonya, Karadağ ve Bosna Hersek) hiç başvuru göndermemiş. İlk 10 ülkenin başarı oranı ortalaması %14‘e yakın. Genel ortalama %11. İtalya %5‘in altındaki başarı oranı ile yine dikkat çekiyor. Düşük başarı oranı, girişim ve yenilikçilik hevesinin yüksek fakat bilgi, birikim ve ekosistemin zayıf olduğunu gösteriyor olabilir. Genel olarak, İspanya, İtalya ve İngiltere’de faaliyet gösteren KOBİ’lerin yenilikçi proje çalışmalarında açık ara ileride olduğu görülüyor. Tabi ülke performanslarını izlerken tek kriter proje sayısı değil, projelerin büyüklüğü ve kapsamı da önemli. Örneğin, Aralık 2014 dönemi Faz 2 hibe kazananları arasında 7 proje ile 4. sırada bulunan Hollanda’nın toplam kazandığı hibe tutarı, 13 proje ile en üst sırada olan İspanya’dan toplamda 0,8 milyon € daha fazla (13,77 milyon €).

Türkiye’nin katılım durumu ve hibe kazanan projeler

Programa 2014 yılında Türkiye’den 119’u Faz 1, 23’ü Faz 2 desteği için olmak üzere toplam 142 proje başvurusunda bulunulmuş. 3’ü Faz 1, 2’si Faz 2 kapsamında olmak üzere toplam 5 proje hibe kazanmış. Ayrıca 1 Türk şirketi İngiltere hanesine yazılan bir projede ‘ortak’ olarak destekten faydalanma imkanı bulmuş. Bu şirketin alacağı hibe tutarı da dahil olmak üzere toplam hak kazandığımız hibe miktarı 2,45 milyon €. Bu durumda toplam proje başvurularının %1,7‘sini yapmış, kazananların %0,7‘sini oluşturmuş ve dağıtılan hibe fonundan %0,9 pay almış oluyoruz. Hibe kazanan 31 ülke yukarıda bahsi geçen farklı rakam ve oranlara göre sıralandığında Türkiye’nin yeri 13’ncülük ile 23’ncülük arasında değişiyor. Tüm ülkelerden kazanan bütün projelere dair bilgiler SME Instrument Projects veri tabanında mevcut. İleride başvurmayı düşünenlerin ilgi alanlarındaki proje özetlerini okumaları aydınlatıcı olabilir.

Açıkça görülüyor ki, bu özel KOBİ hibe programına katılımımız proje sayısı ve niteliği olarak çok övünülecek bir durumda değil. Ekonomimizin büyüklüğü, genç nüfusumuz, KOBİ sayımız, 2023 yılı hedeflerimiz ve ülkemizde son yıllarda artan girişimcilik ve yenilikçilik faaliyetleri bizi her türlü kıstasa göre ilk 10’a sokabilmeli; bazı kıstaslarda ilk üçü zorlayabilmeliydik. Bu durumu sadece hibe başvurusu hazırlamaktaki zayıflığımıza bağlamamak gerek. Esas olarak, Avrupa pazarına hitap edecek, global ölçekte değer yaratan ürün ve hizmetler geliştirmekte, geliştirdiklerimizi de büyütmekte zayıfız. Şu karşılaştırmaların farkında olmak şart: İrlanda Aralık 2014 döneminde tek bir Faz 2 projesi ile bizim 5+1 projemizin kazandığı toplam hibe tutarından daha fazla hibe kazanmış. İsrail, Yunanistan, Estonya, Slovenya, Portekiz ve Finlandiya gibi ülkeler bizden 2-7 kat daha fazla Faz 1 desteği kazanmışlar. Faz 1 için biz 119 başvuru yaparak %2,5 başarı oranı ile sadece 3 projemiz için hibe kazanırken, aynı sayıda (3) projesine hibe kazanan İrlanda yalnızca 11 başvuru yapmış ve %27‘nin üzerinde başarı oranı sağlamış. Faz 2 başarı oranımız da ortalamanın altında. 23 proje başvurumuzun %8,7‘si hibe kazanmış. Bizimle aynı sayıda (2) projesine hibe kazanan Estonya sadece 9 proje başvurusu yapmış, dolayısıyla başarı oranı %22‘nin üzerinde gerçekleşmiş.

Daha büyük başarılar mümkün

Kaynaklarını daha verimli ve etkin kullanmak öncelikle KOBİ’lerin kendi görevi. AB hibe başvuruları web portalı üzerinden doğrudan AB’ye yapılıyor. Yüksek nitelikli proje geliştirmek ve başvuru prosedürleri hakkındaki her kaynak şeffaf olarak herkesle paylaşılıyor. Kabaca bir örnek vermek gerekirse, yetkili organ EASME‘nin Twitter hesabını takip eden yaklaşık 5.500 kişinin sadece %1 kadarı Türkiye’den. Bu oran bizim hibelerden aldığımız pay oranlarına yakın. Yani gösterdiğimiz ilgi kadar karşılık bulmuşuz denebilir. Şirketlerin eski veya başka destek programlarının alışkanlıklarıyla ve sınırlı çevrelerin etkisi altında hareket etmek yerine yetkili kişi ve organlardan en son ve doğru bilgileri edinmeyi tercih etmesi gerek. İkinci olarak, AB destekleri için ulusal irtibat noktası olan TÜBİTAK ve Yerel İrtibat Ofisleri dışında, asıl itici gücü sağlamak üzere TOBB, KOSGEB, TİM, Kalkınma Ajansları ve AB Bakanlığı daha aktif rol oynamalı. Pek çok girişimcinin bir kaç yüz bin TL yatırım alıp şirketinin yarısını vermek için ne kadar istekli olabildiği ve bunu sağlamak için yaratılan platformlar / ortamlar düşünülürse, 2,5 milyon € karşılıksız hibe almak ve Avrupa pazarında büyümek için de en az benzer seviyede çabaların ortaya çıkmasını teşvik etmek, hızlandırmak mümkün.

Veri Kaynakları:

Faz 1 Web duyuruları: Haziran & Eylül & Aralık Destek kazananların tam listesi (.pdf)

Faz 2 Web duyuruları: Ekim & Aralık Destek kazananların tam listesi (.pdf)