Girişimcilerin rotalarını belirlerken güvenebilecekleri bir haritaları, pazardaki konumlarını tespit edebilecekleri kerterizleri ve yön bulmalarını sağlayacak bir pusulaları yok. Özellikle konu yıkıcı inovasyon olduğunda, bu tüm dünyada ortak büyük bir sorun.

“Bütün gerçek diye bir şey yoktur. Tüm gerçekler yarı gerçektir. İşi bozan, onlara bütün gerçekmiş gibi muamele etmektir.” Alfred North Whitehead

Yenilikçi fikirlerin ve yeni girişimlerin değeri konusunda hemfikir olmak çok zor. Son örneklerden biriyse bir nevi taksi hizmeti sunan Uber. Statista büyük çıkış yapan yeni girişimleri şöyle sıralamış:

Geçen ay Uber 1,2 milyar $ yatırım alarak ulaştığı 18,2 milyar $’lık değerlemesiyle dünya rekoru kırdı. 4 yıllık bir girişim olan Uber’in yıllık geliri 1 milyar $ civarında. Henüz hiçbir gelir elde etmiyorken evvelki ay 5 milyar $ değerleme üzerinden yatırım alan, bir yandan da bu parayla gidip başka şirketleri satın alan Pinterest ve benzerlerinin durumu ise daha tartışmalı. İşte Uber’in şirket değerlemesi üzerine bazı ilginç tartışmalar aşağıda, kimi “Balon yaratılıyor” diyor, kimi “Daha fazla bile ederdi”:

• Uber gets an Uber-valuation The Wall Street Journal
• At $18 billion, Uber’s valuation reflects froth but not a bubble Market Watch
• I just heard some startling things about uber … Business Insider
• A disruptive cab ride to riches: The Uber payoff Forbes ***Şirket Değerlemesi Yöntemi***

Doğru karar vermek için aşılması gereken tuzaklar

“Bazen hayat anahtarları birbirinin içinde kilitli iki kutuya benziyor.” Piet Hein

Thomas Kida 2006’da Don’t Believe Everything You Think adlı kitabında (.pdf) insanların kendini nasıl yanlış düşüncelere kaptırıp inanabildiğine dair bugün de geçerli 6 sebebi sıralamıştı. Ancak girişim ekosistemine özgü ve sadece girişimcilerin değil herkesin tetikte olmasını gerektiren başka tuzaklar da var. Ben de bunlardan en yaygın gözlediğim 6 tanesini aşağıda sıraladım.

1. Ödül kazanmak veya ilk olmak müşteri memnuniyeti ve sürdürülebilirliği garanti etmeyebilir.

3-4 sene önce Türkiye’nin popüler girişimcilik yarışma ve platformlarında öne çıkan yeni girişimlerin %70’i bugün artık piyasada yok. Benzer örnekler geçmişte de yaygındı. Kuyumculuk sektöründe e-ticareti başlatan ve ilk halka açılan, 2006’da Ernst & Young tarafından yılın girişimcisi seçilen, 2008 yılında hızlı büyüme rekoru kıran Goldaş çok geçmeden batmıştı. Başka bir örnek, dış ticaret alanındaki başarısı 15 sene önce Harvard üniversitesinde vaka çalışmalarına konu olan fakat bir süre sonra batan EGS Grup.

2. Medyada en fazla görünen marka, ürün ve iş trendleri en önemlileri olmayabilir.

Medyada sürekli olarak güçlü atılımlar yaptığını savunan şirketlerin rakipsiz yeni ürünlerini ve çığır açan başarı hikâyelerini izliyoruz. Öte yandan, Havas’ın geçen yılki araştırması markaların %73′ü yarın piyasadan kalksa tüketicilerin umursamayacağını gösteriyor. Diğer bir araştırmaya göre şirketlerin %80’i kaliteli hizmet verdiğini düşünürken müşterilerin sadece %20’si aynı fikirde.

3. Yatırımcılar veya jüriler başarılı iş modeli ve uygulamaları doğru öngöremeyebilir.

Risk & girişim sermayesi yatırımlarının geri dönmeme oranı %75. Melek yatırımlarda bu oran %90. Kimi yatırımcılar tarafından reddedilen ama sonradan parlayan önemli girişimlerin sayısı hiç de az değil.

“Bugün hâlâ çalışmak zorundaysak bunun sebebi Apple, eBay, Google ve PayPal gibi şirketlere zamanında yatırım yapmayı reddetmiş olmamızdır.” Bessemer Venture Partners

4. Bir girişimciyi başarıya götüren trend veya iş modeli diğeri için geçerli olmayabilir.

Aynı şartlarda rekabet eden Praktiker Türkiye’den çıkarken Koçtaş’ın mağaza açmaya devam etmesi, Best Buy ve Darty zarar ederken başta Bimeks olmak üzere rakiplerinin büyümesi tezat şirket hikâyelerinden sadece bir kaçı. Markaların rekabetinde iş modelinin yarattığı farka bir örnek de Newsweek. Medya devlerinin umudunu keserek 2012’de basılı yayın hayatına son verdiği efsane dergi bu yıl küçük bir yayın grubu tarafından farklı bir iş modeli ile pazara sunularak tekrar basılmaya ve başarmaya başladı.

5. Büyük, köklü ve tecrübeli şirketler her zaman doğru örnek olmayabilir.

Büyük şirketler yaptıkları hataları kolay tolere edebilir ve bu dışarıdan fark edilemeyebilir. Örneğin, Türkiye’ye ilk giren kahve zincirlerinden Gloria Jean’s başarıyla 90 şubeye kadar çıkarken rol modeliydi. Sonra battı. 2012’den beri farklı bir Master Franchise ile sıfırdan tekrar büyüyor. 2008’de Avustralya’da ise tam tersi oldu. Gloria Jean’s dünyanın en büyük kahve zinciri Starbucks’ın 100 milyon $ zarar ederek neredeyse batmasına sebep oldu. Daha da ilginci, o dönem Starbucks’ı ezen diğer rakibi hiç öngörmediği McDonald’s’ın McCafe’siydi.

“Hiç kimseyi ve markayı idolleştirip boşuna taklit etmeye çalışmayın, başarının reçetesi kişiye (şirkete) özeldir.” Dick Costollo

6. Yaygın inançlar ve genel mantık yürütmek sizin özgün durumunuzu tam açıklayamayabilir.

İnternet kullanımı ve mobil teknolojilerin çığ gibi büyüdüğü bir dünyanın hızla globalleştiğini düşünmemek mümkün mü? Hayır. Ancak, Pankaj Ghemawat’ın verilere dayalı araştırmaları aslında dünyanın 10 yıl öncesine göre daha global olmadığı gibi, kimi ölçütlerde yerelleşmeye doğru gidildiğini kanıtlıyor. Pek çok insan gibi, yıkıcı inovasyonlara özel sektörün öncülük ettiğini veya istihdam yaratılmasına en büyük katkıyı yeni girişimlerin yaptığını düşünenler ise Mariana Mazzucato‘nun araştırmalarına bakabilirler.

“Eksik veriden kaynaklanan hatalar hiç veri kullanmamaktan kaynaklananlardan çok daha azdır.” Charles Babbage

Bilimsel bakış açısı: Araştırma ve deney

Girişimciler bilimsel yöntemleri gözünde büyüterek veya tersine kendileri için geçersiz kabul ederek bilimle arasına mesafe koymamalı. Araştırmacı bir rol üstlenerek bilimin bakış açısından faydalananlar yukarıdaki ve benzeri tuzaklardan daha az yarayla kurtulacaklardır.

“Bilim içi boş inanç ve heyecanla savunulan iddialara karşı en büyük panzehirdir.” Adam Smith

Bilgiye veya bilgiyi değerlendirme kapasitesine eksiksiz olarak hiçbir zaman sahip olamayacağız. Büyük resmi tümüyle görüp algılayamasak da resmin ne kadarını gördüğümüzün farkında olursak, verdiğimiz kararların, hayata geçirdiğimiz uygulamaların sonuçlarını da o kadar doğru öngörebiliriz.

“Bilim alelade düşüncelerin süzgeçten geçirilmesinden başka bir şey değildir.” Einstein

Bilimsel yöntemleri kullananlar her zaman daha fazla bilmese de, neyi bilmediklerinin daha fazla farkına varıyorlar. Böylelikle daha usturuplu iddialarda bulundukları, fikirlerini daha gerçekçi, çoğunlukla ihtimal ve olasılıklar çerçevesinde savunup uyguladıkları dikkat çekmekte. Girişimcilerin ihtiyacını karşılayacak bilimsel yöntemler ve çalışmalar farklılık gösterse de, benimsenmesi gereken temel bir felsefe var:

• Temel referans kaynaklarının, hazırdaki bilgi ve tecrübenin sınırlarını bilin.

“Kütüphanede cevaplar değil, sadece karşılıklı yapılmış atıflar vardır.” Norbert Wiener

• Uzman görüşlerinin, girişim, yatırım ve iş modeli tüyolarının peşinde olmayın.

“Bilim uzmanların umursanmadığı bir inanç sistemidir.”
Richard Feynman

• Merakınızı giderecek cevapları ararken varsayım, veri, iddia ve kanıtlarınızı birbirinden ayırın.

“Araştırma belli bir yöntemi olan meraktır.” Zora Neale Hurston

• Sizin ekosisteminize, iş modelinize ve müşterilerinize özgü kendi araştırmalarınızı yürütün.

“Araştırmayı umursamamak düşman kriptosunu umursamamak kadar tehlikelidir.” David Ogilvy

• Hipotezler geliştirin ve tasarladığınız deneylerle doğrulayın.

“Deney yapmak varken, düşünmek (ve mantık yürütmek) niye?”
John Hunter

• Girişim ve inovasyon çalışmalarınızı teknoloji, internet ve ürün özelliklerine indirgemeyin.

“Belki de en üstün teknolojiye zaten sahibiz, hem de yıllardan beri, mesela bisiklet.” Tim Stonor

•  Sıra dışı düşünelim derken sırayı şaşırmayın.

“Girişimciler hayata anlam, keyif katarak dünyayı daha güzel bir yere çevirmeli.” Guy Kawasaki

Zihin açıklığı: Yaratıcılık ve ilham

Bilimsel yaklaşımınız yaratıcılık ve ilham ile tamamlanmamışsa sizin ufkunuzu açması ve güç katması gereken bilim size ayak bağı olabilir. Doğal olarak, pek çok girişimci böyle durumlarda kendini bilimin dayatması altında körü körüne hareket ediyormuş gibi hissetmektedir. İnsanların doğru kararlardan çok mutlu eden kararları verme isteği mazur görülebilir. Ancak açıkça yanlış kararlar almayı kimse istemeyecektir. Aşağıdaki 3 öneri sizi rekabet ortamında uyanık tutmak ve kararlarınızla barışık olmanızı sağlamak için faydalı olabilir. İşte müfredat 🙂

• Hızlı olun ama aceleci olmayın, şüphe duyun ve sorgulayın.

← Bilimsel çalışma da olsa, medyada yer alan bir haber de olsa sadece başlığına veya sunulan bir iki rakama, yüzdeye bakarak hemen çıkarsamalarda bulunmayın. Unutmayın, 1954 yılında yayınlanan ve hâlâ satılan İstatistik ile Nasıl Yalan Söylenir? dünya tarihinin en çok satan istatistik kitabıdır. (.pdf)

→ Konuları etraflıca ele alan ama özetle sunan popüler bilim yayınları bakış açınızı zenginleştirecektir. Örneğin, 16.Mayıs.2011 tarihli New Scientist‘in özel kapak hikâyesi: The grand delusion: Why nothing is as it seems. (.pdf)

• Beklenmeyeni bekleyin, daima hazır ve soğukkanlı olun ama vurdumduymaz olmayın.

Doğru ile yanlışın bilinemediği, gizemlerle dolu girişimcilik dünyasına ayak uydurabilmek için 10 film:

• Doğru bildiğimiz yanlışlar, gerçek zannedilen efsaneler.

Alışkanlığa dönüşmüş, ezbere kabullendiğiniz, zamanında işe yaradığı için artık sorgulamayı bıraktığınız gerçekler acaba hâlâ doğru mu? Her an ve her durum için geçerli mi? Bir göz atın:

– Top 5 myths about the lean startup Eric Ries

– Top 5+10 myths of entrepreneurship NCOE & Guy Kawasaki

– Startup myths and obsessions Mariana Mazzucato

– Leadership myths and realities Jon Huggett

– The myths and realities of running an internet startup Jon Huggett

Sonuçta, bilimi “edinilmiş bilgiler bütünü” olmaktan öte “bilgi edinme yolu” olarak görerek, bilimsel araştırma yöntemlerine hakim olmak girişimciler arasında fark yaratacak bir kapasite olarak öne çıkıyor.

---

“Hiçbirimiz bir şey bilmiyoruz, bilip bilmediğimizi de bilmiyoruz. Bilmek veya bilmemek diye bir şey var mı, hatta bir şey var mı, onu bile bilmiyoruz.” Metrodorus

---

Bu yazı girişim ve inovasyon dergisi Optimist‘in Temmuz-Ağustos sayısında yayınlanan Hiçbir şey göründüğü gibi değil başlıklı yazının üzerine bina edilmiştir.